NGUYỄN ĐỨC SƠN
Chưa có bao giờ chữ ‘trách nhiệm’ được nhắc nhiều như bây giờ và cũng chưa bao giờ xã hội cần đến tinh thần đó như hiện nay. Tưởng như là nghịch lý, nhưng chỉ cần lướt qua những vụ việc xảy ra hàng ngày và chỉ trên phương tiện thông báo chí thôi, ai cũng có thể thấy được điều đó. Hàng loạt vụ tham nhũng, rút ruột các công trình công ích, chiếm đoạt tài sản của nhà nước và công dân, nhiều vụ bê bối trong lĩnh vực giáo dục, v.v…, được phản ánh hàng ngày trên các báo, đài; được nói tới trong dư luận.
Cái ‘trách nhiệm’ được nhắc đến nhiều với hai ý nghĩa, thứ nhất nó đi theo trong cụm ‘vô trách nhiệm’, ‘thiếu trách nhiệm’, ‘đổ trách nhiệm’…; thứ hai nó đi theo trong các câu khẩu hiệu nhiều khi trở nên lãnh cảm với người dân: kêu gọi tinh thần trách nhiệm một cách lạm phát trong xã hội. Kêu gọi người làm cán bộ phải thực sự là nô bộc của nhân dân, người làm giáo dục đừng chỉ dừng ở mục tiêu kinh doanh giáo dục, đừng miệt mài chạy theo thành tích và cái đẹp hình thức, kêu gọi mỗi người dân hãy là một tình nguyện viên trong việc giữ gìn môi trường sinh thái… Kêu gọi thì cứ kêu gọi, lên án thì cứ lên án, nhưng dường như vẫn không động đến được trái tim và khối óc của con người, khi mặt trái của kinh tế thị trường tác động làm cho con người trở nên ích kỷ và thực dụng một cách thô thiển; các thông tin hàng hóa hàng ngày luôn đạp vào mắt, rót vào tai… và ngôn ngữ quảng cáo tạo nên những giá trị ảo trong mọi ngõ ngách của đời sống, làm cho con người quay cuồng hơn. Chữ trách nhiệm dường như là lời đầu môi chóp lưỡi hơn là tinh thần sống cần phải được thể hiện cụ thể hàng ngày của mỗi người trong các vai trò xã hội của mình.
Dẫu muốn hay không thì mặt trái của kinh tế thị trường cũng ảnh hưởng đến mọi lĩnh vực của đời sống. Nó như thiên tai, mà thiên tai thì không thể tránh. Phương cách tốt nhất là phòng và khắc phục. Chúng ta phòng nhưng không chống. Phòng và khắc phục để chuyển hóa, tạo sự cân bằng để phát triển.
Với xã hội, phòng là xã hội hóa, làm sống dậy những giá trị sống đạo đức, tâm linh truyền thống được cha ông chúng ta tiếp nhận, thu thập, Việt hóa và đúc kết, được thử nghiệm qua mấy ngàn năm lịch sử, trong nhiều hoàn cảnh và tồn tại cho đến hôm nay. Tìm lại những giá trị căn bản đó để định hướng xây dựng nhân cách con người Việt Nam trong thời đại mới, lấy nó làm cái gốc của con người Việt. Cái gốc đó chính là đạo Phật và Nho giáo. Khi có những giá trị đó làm gốc, chúng ta sẽ tiếp nhận các luồng tư tưởng khác mà không bị thao túng, mất phương hướng – yếu tố tạo nên sự mất ổn định trong đời sống xã hội. Và khi có nó, trách nhiệm đối với xã hội của con người sẽ tự có; nó tự nhiên như khi tay chạm vào lửa sẽ tự rút lui, con người sẽ không “xả rác” vào xã hội, vì xã hội là môi trường sống của mình. Xã hội ô nhiễm thì mình cũng sẽ bị ảnh hưởng xấu theo. Con người sẽ có một sự tự điều chỉnh – cơ chế ổn định lâu dài và căn bản từ xưa đến này.
Trách nhiệm thường gắn với các vai trò xã hội của mỗi người trong xã hội. Trách nhiệm là sự tự ý thức. Nói một cách nôm na, trách nhiệm xã hội của người làm giáo dục, làm thầy và làm thầy cho đáng làm thầy. Trách nhiệm xã hội của người học trò là học tập và rèn luyện đạo đức. Trách nhiệm xã hội của người làm cha mẹ là nuôi dưỡng con cái về cả thể chất và tinh thần. Trách nhiệm xã hội của người con đối với cha mẹ là hiếu thảo… Trách nhiệm là tự nguyện, chứ không phải ép buộc. Mà ép buộc làm thế nào được đối với con người. Bởi nếu ép buộc, người ta có thể tỏ ra là có trách nhiệm, nhưng kỳ thực thì không.
Trong đạo Phật, trách nhiệm của người Phật tử không chỉ là những ràng buộc đối với người ngoài qua các vai trò xã hội mà cả đối với bản thân mình. Trách nhiệm trong Phật giáo trước hết là đối với bản thân, mỗi người hãy tự tu dưỡng bản thân, giảm tham, giảm sân, giảm si, rèn luyện để phát sinh và gia tăng trí tuệ, phẩm hạnh; khi trí tuệ càng sáng và phẩm hạnh càng dày thì tâm từ bi sẽ nảy sinh và như thế, tinh thần trách nhiệm sẽ cụ thể và tích cực hơn, có phẩm chất hơn. Ngôn ngữ thông thường trong đạo Phật gọi đó là tự độ và độ tha. Hành động xuất phát từ trách nhiệm như thế không còn là sự ràng buộc mà tự nhiên như cuộc sống, làm việc và cống hiến như là hơi thở chứ không vì một mục đích mưu cầu danh hay lợi. Điều này đã được lịch sử ghi lại, trong hành trạng các thiền sư và sự nghiệp các nhà lãnh đạo Phật tử trong quá khứ, cả những nhà lãnh đạo cao nhất: vua. Có người đã xem ngai vàng như đôi dép bỏ. Làm vua không phải để hưởng thụ, mà đem tài năng của mình ra cống hiến cho đất nước, như vua Trần Thái Tông, Trần Nhân Tông… là vua nhưng họ luôn cảnh giác với bản thân mình, luôn sống như một nhà tu. Và họ đã lãnh đạo xây dựng đất nước hưng thịnh một thời: hùng mạnh nhưng lại thuần từ.
Quá khứ luôn là một bài học vô giá trong xây dựng và phát triển. Quá khứ cũng như chiếc gương. Chúng ta soi vào đó để nhận ra mình, nhận ra tính dân tộc còn sót lại trên gương mặt mình, thấy lại bàn chân ‘giao chỉ’, chúng ta soi để biết mình là người Việt Nam cao 1m6, nhưng cũng để thấy những em bé sẽ có thể là Phù Đổng khi đất nước cần đến. Soi gương như thế cũng là trách nhiệm của mỗi con người chúng ta hôm nay.
SOURCE: VĂN HÓA PHẬT GIÁO
Trích dẫn từ:
http://chungta.com/Desktop.aspx/ChungTa-SuyNgam/Hanh-Dong/Trach_nhiem
Like this:
Like Loading...
Related
Filed under: CÁC VẤN ĐỀ XÃ HỘI |
cangua thân mến,
Đọc suy ngẫm của em, tôi thấy rằng việc một cá nhân (hoặc một tập thể) luôn có nhiều trách nhiệm khác nhau, nhưng thường nó nằm trong 3 nhóm trách nhiệm:
– Trách nhiệm do đạo đức (thực hiện hay không thực hiện do lương tâm của người có trách nhiệm);
– Trách nhiệm do tập quán (Bắt buộc thực hiện đối với thành viên của công đồng đang tồn tại tập quán, không bắt buộc với chủ thể khác ngoài cộng đồng);
– Trách nhiệm pháp lý (có tính chất bắt buộc với mọi chủ thể liên quan đến trách nhiệm).
Dựa vào sự phân loại đó, theo tôi mỗi người có thể đưa ra nguyên tắc của riêng mình để thực hiện trách nhiệm.
về tình huống em nêu, đúng là ở Việt Nam, việc bắt buộc sinh viên phải học các môn thể dục thể thao mà không phụ thuộc sinh viên có thích hay không? thì mang “tinh thần thể dục Nguyễn Công Hoan” thật. Nhưng có hai vấn đề đặt ra là:
– Học bổng đâu có quyết định một sinh viên là “nhân tài”?
– Nếu người thấy giáo chấp nhận sửa học bạ để người sinh viên có học bổng, tức là người thầy giáo đã nêu một bài học cho sinh viên của mình: mọi cái đều có được từ gian dối kể cả “nhân tài”?
Cái quan trọng là, chúng ta không nên đánh giá sinh viên qua tất cả những gì họ đã học mà nên tìm ra những năng khiếu riêng biệt của họ, để bồi dưỡng, đào tạo sinh viên có năng khiếu đó thành một chuyên gia giỏi về chính lĩnh vực họ có khả năng nhất. Môn thể dục sinh viên trượt, nhưng sinh viên đó toàn năng về một môn học nào đó thì sinh viên vẫn được hỗ trợ học bổng để phát triển việc nghiên cứu môn học mà họ có khả năng, nhưng trách nhiệm hoàn thành môn thể dục vẫn phải thực hiện, vấn đề là cần cởi mở về môn thể thao họ phải học và thời gian hoàn thành môn học (Ở đây đào tạo theo tín chỉ có ý nghĩa giải quyết một phần nào vấn đề này). Ngược lại, ở nhiều nước có nhiều tài năng thế thao là xuất phát từ sinh viên đại học thuộc các chuyên ngành khác đấy chứ. Họ lập tức được hỗ trợ học bổng để phát triển tài năng thể thao của mình, còn các môn học khác họ không hoàn thành thì lại phải nộp học phi cho chính môn học kém đó…
Thưa thầy ,em đọc bài viết trên và suy nghĩ rất nhiều . Em có một thắc mắc muốn trao đổi với thầy và các bạn : Theo em ,mỗi con người có nhiều mối quan hệ xã hội , mỗi một quan hệ xã hội đó là cơ sở hình thành nên trách nhiệm của mỗi cá nhân. Như vậy một con người có rất nhiều trách nhiệm . Vậy trong trường hợp những trách nhiệm này mâu thuẫn với nhau , liệu có một nguyên tắc nào để giải quyết không ạh?
Em xin lấy một ví dụ : người thầy ngoài trách nhiệm với những học sinh của mình còn có trách nhiệm với đất nước . Một học sinh đạt đủ các điều kiện để có thể xin học bổng ngoài việc học bạ bị yếu môn thể dục. Người thầy giáo suy nghĩ : nếu thay đổi học bạ cho em học sinh này thì mình không tròn trách nhiệm với công việc được giao , ko tròn trách nhiệm đảm bảo sự công bằng cho các học sinh ; nhưng nếu không thay đổi học bạ cho em thì cũng không làm hết khả năng của mình cho học sinh này ,mặt khác có thể đất nước cũng sẽ mất đi một nhân tài.
Nếu là thầy là người thầy giáo trong tình huống này, thầy sẽ xử sự ra sao ạ?