THÔNG TIN PHÁP LUẬT DÂN SỰ

TRẦN HOÀNG AN

Ý nghĩa của thỏa thuận trọng tài

 

 

Sẽ không có trọng tài nếu không có thỏa thuận trọng tài. Khác với tòa án, nơi đương nhiên có thẩm quyền xét xử bất kỳ tranh chấp trong nước nào, trọng tài chỉ có thẩm quyền xét xử các tranh chấp khi các bên tranh chấp (trong nước hoặc có yếu tố nước ngoài) có thỏa thuận chọn trọng tài để giải quyết tranh chấp.

Các bên tranh chấp được quyền lựa chọn trọng tài phải là các bên mà, theo pháp luật trọng tài của mỗi quốc gia, được quyền làm điều đó. Theo Pháp lệnh trọng tài thương mại 2003 của Việt Nam thì đó là các tổ chức, cá nhân kinh doanh.

Theo pháp luật của nhiều quốc gia thì tranh chấp đưa ra giải quyết bằng trọng tài chỉ khi tranh chấp đó phát sinh từ các hoạt động thương mại. Hoạt động thương mại lại do pháp luật của mỗi quốc gia quy định. Theo Pháp lệnh trọng tài thì “Hoạt động thương mại là việc thực hiện một hay nhiều hành vi thương mại của cá nhân, tổ chức kinh doanh bao gồm mua bán hàng hoá, cung ứng dịch vụ; phân phối; đại diện, đại lý thương mại; ký gửi; thuê, cho thuê; thuê mua; xây dựng; tư vấn; kỹ thuật; li – xăng; đầu tư; tài chính, ngân hàng; bảo hiểm; thăm dò, khai thác; vận chuyển hàng hoá, hành khách bằng đường hàng không, đường biển, đường sắt, đường bộ và các hành vi thương mại khác theo quy định của pháp luật”. Nhìn chung, dù còn một vài điểm chưa thống nhất về các khái niệm (kinh doanh và thương mại), chưa rõ ràng (như tổ chức, cá nhân kinh doanh), còn trùng lặp (cung ứng dịch vụ và các dịch vụ cụ thể) nhưng nhìn chung, các hoạt động thương mại trong Pháp lệnh là phù hợp với Luật mẫu của Liên hợp quốc về trọng tài.

Như vậy, không phải bất kỳ tổ chức, cá nhân nào cũng có thể đưa tranh chấp ra giải quyết bằng trọng tài. Ngay cả khi một số tổ chức, cá nhân được pháp luật cho phép làm điều này thì không phải bất kỳ tranh chấp nào giữa họ cũng đều có thể giải quyết bằng trọng tài. Đây là điều mà các doanh nghiệp (bao gồm các doanh nghiệp được thành lập theo các Luật như Luật Doanh nghiệp, Luật đầu tư nước ngoài, Luật doanh nghiệp Nhà nước, Luật hợp tác xã, hộ kinh doanh cá thể, các cá nhân góp vốn thành lập doanh nghiệp) cần phải biết khi ký kết thỏa thuận trọng tài.

Chọn trọng tài cũng gần như loại trừ thẩm quyền xét xử của tòa án. Điều này cần được hiểu một cách đầy đủ. Thứ nhất, việc xét xử nội dung vụ tranh chấp là do trọng tài mà các bên đã chọn giải quyết theo thủ tục tố tụng mà các bên đã chọn.Thứ hai, quyết định trọng tài buộc các bên phải thực hiện. Thứ ba, các bên vẫn cần phải có sự hỗ trợ của Tòa án khi có khiếu nại về thỏa thuận trọng tài vô hiệu, yêu cầu áp dụng các biện pháp khẩn cấp tạm thời, chỉ định trọng tài viên (adhoc) và khi có căn cứ pháp luật để đề nghị Tòa án hủy quyết định trọng tài. Điều thứ ba này sẽ không cần thiết nếu các bên tranh chấp có thiện chí trong việc giải quyết tranh chấp và trọng tài không để sai sót cơ bản trong tố tụng.

Dù phải “lụy” đến tòa án, trọng tài vẫn là phương thức được doanh nghiệp ưa chuộng vì họ được quyền tự do định đoạt nhiều hơn, thủ tục xét xử linh hoạt, mềm dẻo hơn, thời gian nhanh hơn và ít rủi ro hơn. Với các giao dịch có yếu tố nước ngoài, đây là phương thức giải quyết tranh chấp có hiệu quả nhất nếu các quốc gia của các bên tranh chấp đều là thành viên Công ước Liên hợp quốc về công nhận và thi hành quyết định của trọng tài nước ngoài (Công ước New York 1958 với gần 150 quốc gia thành viên).

Thực tiễn ký kết thỏa thuận trọng tài tại Việt Nam

Trọng tài đang dần dần được doanh nghiệp Việt Nam sử dụng trong hoạt động thương mại. Tuy nhiên, do lịch sử cũng như do nhận thức, trọng tài chưa có một vai trò đúng như nó cần phải có. Mấy chục năm qua, do ảnh hưởng của nền kinh tế tập trung quan liêu bao cấp, các doanh nghiệp đã không quan tâm đến trọng tài. Nhiều doanh nghiệp không phân biệt được sự khác nhau giữa trọng tài kinh tế (Nhà nước) với trọng tài phi chính phủ, không tín nhiệm trọng tài vì thiếu hiệu lực cưỡng chế quyết định trọng tài. Điều này đã khiến cho các doanh nghiệp không “mặn mà” với trọng tài mà các biểu hiện khá phổ biến là:

– Thứ nhất, doanh nghiệp chưa có một thói quen đặt ra câu hỏi là cần lựa chọn trọng tài hay tòa án khi ký kết hợp đồng và tại sao lại như vậy.

– Thứ hai, nếu có chọn trọng tài, họ cũng chỉ quy định một cách chung chung, không chính xác, ví dụ, trong các điều khoản trọng tài họ vừa chọn trọng tài lại vừa chọn tòa án; chọn trọng tài tài A để phúc thẩm trọng tài B; chọn trọng tài A nhưng lại quy định dùng quy tắc trọng tài B để áp dụng; ghi tên tổ chức trọng tài hoặc ghi quy tắc tố tụng không chính xác … Những điều khoản trọng tài như vậy rất dễ bị tranh chấp về tính hiệu lực của nó.

– Thứ ba, nếu có chọn trọng tài, các bên trong thỏa thuận trọng tài cũng chỉ “mang máng” biết về trọng tài. Họ không hiểu bản chất của phương thức giải quyết tranh chấp bằng trọng tài hoặc hiểu “mù mờ” về tổ chức trọng tài hoặc quy tắc tố tụng trọng tài mà họ lựa chọn. Sự thỏa thuận chọn trọng tài, chọn quy tắc, chọn địa điểm xét xử và luật áp dụng lắm khi là do cách quan niệm khá “hồn nhiên” rằng tranh chấp sẽ không xẩy ra, nếu có xẩy ra thì sẽ thương lượng tiếp (!)

Thực tế cho thấy, không thiếu cảnh “dở khóc dở cười” vì những chuyện như vậy. Với trường hợp thứ nhất nêu trên, một số doanh nghiệp Việt Nam, do không chọn trước trọng tài (hay tòa án) khi có tranh tranh chấp phát sinh trong các vụ kiện có yếu tố nước ngoài, họ không biết quyết định như thế nào. Chọn trọng tài thì đã quá muộn vì đối tác không hợp tác, chọn tòa án nước ngoài của đối tác thì vừa sợ, vừa lo. Sợ vì không biết thủ tục pháp luật, lo vì chi phí. Chọn tòa án Việt Nam thì không chắc bản án của Tòa án ta có được nước ngoài công nhận không. Với trường hợp thứ hai nêu trên, khả năng vô hiệu của điều khoản trọng tài sẽ rất cao. Một điều khoản trọng tài bị coi là vô hiệu sẽ dẫn đến hệ quả phức tạp, nhất là việc quyết định trọng tài có thể bị hủy, vụ tranh chấp sẽ bị kéo dài không cần thiết. Với trường hợp thứ ba nêu trên, sẽ làm cho nhiều doanh nghiệp bị bất ngờ, lúng túng vì trước đó, họ không biết gì hơn về trọng tài, về pháp luật họ chọn, quá trình trọng tài hoặc bị kéo dài, hoặc có rủi ro.

Tóm lại, cả ba trường hợp trên đều nên tránh.

Làm gì trong thời gian tới?

 

 

Kinh tế ngày càng phát triển, các giao dịch thương mại càng nhiều, nhất là trong điều kiện đất nước hội nhập, khả năng xẩy ra tranh chấp sẽ thường xuyên hơn. Việc quyết định lựa chọn phương thức giải quyết tranh chấp là một quyết định không kém phần quan trọng hơn so với các quyết định kinh doanh khác như chọn đối tác, giá cả, chất lượng… Đơn giản chỉ vì nếu không có một điều khoản tốt thì khi “thương vụ” bị đổ bể, nguy cơ trắng tay sẽ là hiện thực.

Có lẽ vì vậy mà doanh nghiệp nên tìm hiểu kỹ hơn về các phương thức giải quyết tranh chấp ngoài tòa án như thương lượng, trung gian, hòa giải, cũng như các phương thức tài phán như trọng tài, tòa án. Hiểu được sự mạnh, yếu của từng phương thức sẽ giúp doanh nghiệp chủ động, bình tĩnh hơn trước nguy cơ một bên gây thương tổn cho “thương vụ” của mình.

Khi đàm phán hợp đồng, nên “cắn răng” mà đàm phán về điều khoản giải quyết tranh chấp. Bất kỳ một mong ước tốt đẹp nào “cầu trời” cho tranh chấp đừng xẩy ra vẫn có thể bị tan biến vì thương trường ẩn chứa bao rủi ro (nếu không thế thì ai cũng kinh doanh được!). Mọi sự né tránh hoặc vì quan niệm, hoặc vì nể nang đều như cảnh trời quang mây tạnh nhưng lấp ló đâu đó, giông bão cũng có thể ập đến bất cứ lúc nào.

Khi đã thỏa thuận sẽ chọn phương thức trọng tài thì dứt khoát đừng đại khái, qua loa, làm cho xong chuyện. Hợp đồng như hôn nhân, muốn tính cuộc vuông tròn thì cũng phải “dò cho đến ngọn nguồn lạch sông”. Để chọn tổ chức trọng tài nào và/hoặc quy tắc tố tụng của tổ chức trọng tài nào cũng phải như vậy. Điều này buộc doanh nghiệp phải hiểu biết cụ thể, chính xác để đừng rơi vào cảnh “râu ông nọ cắm cằm bà kia”. Cũng đừng à ơ chọn luật nước này, nước nọ mà không biết hoặc không biết rõ luật đó có phù hợp hay không. Địa điểm trọng tài cũng là điều cần cân nhắc, không chỉ vì nó ảnh hưởng đến “túi tiền” của mình mà nó còn liên quan đến thỏa thuận trọng tài và quy tắc tố tụng. Nói tóm lại, đây không phải là điều đơn giản mà phức tạp như bao điều khoản hợp đồng khác. “Tính trước sẽ đi xa”. Sự chuẩn bị cho điều khoản trọng tài chu đáo không nằm ngoài kết luận này.

SOURCE: http://www.viac.org.vn

Filed under: 6. Pháp luật cạnh tranh, PHÁP LUẬT QUỐC TẾ |